برنده نوبل شیمی از بیابانهای امارات آب استخراج خواهد کرد
بر اساس گزارش وبسایت رسمی نوبل و دانشگاه کالیفرنیا برکلی، جایزه نوبل شیمی سال ۲۰۲۵ (۱۴۰۴ شمسی) به عمر یاغی (Omar Yaghi)، ریچارد رابسون (Richard Robson) و سوسومو کیتاگاوا (Susumu Kitagawa) اهدا شد. این دانشمندان به دلیل توسعه چهارچوبهای فلزی-آلی یا همان MOFs که توانایی استخراج آب از هوای خشک بیابان را دارند، مورد تقدیر قرار گرفتند. این فناوری در امارات متحده عربی بهعنوان راهکاری نوین برای مقابله با بحران آب در مناطق خشک در حال بهرهبرداری است.
این سه نفر به دلیل ایجاد شاخهای نوین در علم موسوم به «شیمی شبکهای» یا Reticular Chemistry شناخته شدند؛ شاخهای که با کنار هم قرار دادن بلوکهای مولکولی، ساختارهای متخلخل (دارای سوراخها و حفرههای بسیار ریز که امکان جذب و ذخیرهسازی مولکولها را فراهم میکند) و کریستالی جدیدی به نام Metal–Organic Frameworks ایجاد میکند. این دستاورد علمی، افق تازهای در طراحی مواد پیشرفته گشود و نشان داد که میتوان با ترکیب دقیق اجزای شیمیایی، موادی با قابلیتهای کاملاً نو خلق کرد.
این چارچوبهای فلزی-آلی دارای حفرههای بسیار ریز و منظم هستند که میتوانند مولکولهای مختلف را جذب و ذخیره کنند. ویژگی اصلی آنها در نظم هندسی و ظرفیت بالای جذب نهفته است؛ به همین دلیل توانستهاند توجه بسیاری از پژوهشگران حوزه محیط زیست و انرژی را جلب کنند. یکی از مهمترین کاربردهای این مواد، استخراج آب از هوای خشک بیابان است. پژوهشگران نشان دادهاند که حتی در شرایطی که رطوبت هوا کمتر از ۲۰ درصد باشد، این مواد قادرند مولکولهای آب را جذب کرده و سپس با فرآیند سادهای آن را آزاد کنند. همین قابلیت باعث شده تا پروژههایی در امارات متحده عربی برای استفاده از این فناوری در مقیاس صنعتی آغاز شود و امید تازهای برای تأمین آب در مناطق خشک و کمبارش ایجاد گردد.
علاوه بر استخراج آب، MOFs تواناییهای دیگری از جمله جذب دیاکسید کربن برای مقابله با تغییرات اقلیمی، ذخیرهسازی هیدروژن برای انرژی پاک و حذف آلایندهها از آب را نیز دارند. این کاربردها نشان میدهد که فناوری توسعهیافته توسط یاغی و همکارانش نه تنها به بحران آب در مناطق خشک کمک میکند، بلکه میتواند نقش مهمی در آینده انرژی و محیط زیست ایفا کند. گسترهی استفاده از این مواد به حدی وسیع است که بسیاری از صنایع بزرگ جهان، از بخش انرژی گرفته تا صنایع شیمیایی و دارویی، به دنبال بهرهگیری از آنها هستند.
اعطای نوبل شیمی ۲۰۲۵ به این سه دانشمند، تأکید دوبارهای بر اهمیت نوآوریهای علمی در حل مشکلات جهانی است. عمر یاغی (Omar Yaghi) که ریشهای عربی-آمریکایی دارد، در سالهای اخیر همکاریهای نزدیکی با مؤسسات علمی و صنعتی در خاورمیانه داشته و پروژههای مشترکی برای بهرهبرداری از MOFs در امارات متحده عربی آغاز کرده است. این پروژهها میتوانند بهعنوان الگویی برای سایر کشورهای منطقه در مدیریت منابع آب و مقابله با خشکسالی عمل کنند. چنین همکاریهایی نشان میدهد که علم و فناوری میتوانند پلی میان کشورها باشند و راهحلهای مشترکی برای چالشهای جهانی ارائه دهند.
