دانشمندان پیکرهای ترسناک با دهانی دوختهشده کشف کردند
محوطه باستانشناسی تاشتپهلر (Taş Tepeler) در ترکیه آثار بیشتری را آشکار کرده است که احتمالاً با آیینهای تدفینی آن زمان مرتبط هستند. از جمله کشفیات اخیر در این منطقه، پیکرهای با لبهای دوختهشده بود که درون یک دیوار کار گذاشته شده و احتمالاً بهعنوان پیشکش آیینی به کار رفته است. گمان میرود لبهای دوختهشده نمادی بصری از سکوت در مرگ باشند.
بازتابهایی از کهنترین سکونتگاههای انسانی در ناحیهای که امروزه با نام تاشتپهلر در ترکیه شناخته میشود، همچنان باقی مانده است. این نام که بهطور تحتاللفظی به معنای «تپههای سنگی» است، گنجینهای از آثار باستانی را در خود جای داده که از محوطههایی چون گوبکلیتپه، کاراهانتپه، سِفِرتپه و سایبورج سرچشمه میگیرند. در چشمانداز سنگلاخی این منطقه، پیکرهها و نقشبرجستههایی از دل خاک بیرون آمدهاند که از آیینها و باورهایی سخن میگویند که زندگی مردمان نوسنگی ساکن این ناحیه در حدود ۱۲۰۰۰ سال پیش را شکل داده بود.
باستانشناسانی که در حال کاوش این محوطهها هستند، از میزان پیشرفته بودن سازمان اجتماعی این جوامع شگفتزده شدهاند. کاوشها طی پنج سال گذشته بهطور مداوم ادامه داشته و در این مدت، ابلیسکها، استلاها، پیکرههای سنگی و بقایای جوامعی که زمانی پویا بودهاند، کشف شده است؛ جوامعی که در آنها گروههایی از شکارچی-گردآورندگان کوچنشین، همزمان با حاصلخیزتر شدن محیط، به سکونت دائمی روی آوردند.
تاشتپهلر بهتازگی مجموعهای از اشیای بهویژه جذاب را آشکار کرده است. تندیسهای انسانی، که برخی از آنها احتمالاً با آیینهای تدفینی ارتباط دارند، دریچهای به نحوه نگاه یک جامعه آغازین به مرگ و شیوه مواجهه با آن میگشایند.
شاید چشمگیرترین اثر در سایبورج به دست آمده باشد؛ نیمتنهای انسانی که دندهها در آن نمایان شده و دهانی دارد که بهنظر میرسد دوخته شده است. تصور میشود این کندهکاری تصویر فردی درگذشته باشد و دهان دوختهشده استعارهای بصری از سکوت مرگ تلقی شود. این پیکره میتواند چهره یکی از نیاکان باشد یا کارکردی آیینی داشته باشد که هنوز ناشناخته مانده است. از آنجا که این و سایر پیکرههای کشفشده در تاشتپهلر پیش از آغاز نگارش در این منطقه ساخته شدهاند، شناسایی دقیق اینکه این آثار چه کسی یا چه چیزی را بازنمایی میکنند، دشوار است.
مهمت نوری ارسوی، وزیر فرهنگ و گردشگری ترکیه، در گفتوگو با رسانه Türkiye Today این پیکره را نمونهای چشمگیر از سنت پیکرهسازی زیباییشناختی و بیانگر دوره نوسنگی دانسته و تأکید کرده است که چنین آثاری فرصتی فراهم میکنند تا مفاهیم پیشاتاریخی مرگ فراتر از تدفینها و سنتهای مرتبط با جمجمهها مورد بازنگری قرار گیرند.
تا پیش از کشف یک جمجمه در سِفِرتپه در سال گذشته، اطلاعات بسیار اندکی درباره آیینهای تدفینی نوسنگی در ترکیه وجود داشت. تدفینها بهصورت ثانویه انجام میشدند؛ به این معنا که اجساد رها میشدند تا تجزیه شوند و تنها اسکلت باقی بماند. استخوانهایی که پیشتر کشف شده بودند، نشانههایی از بریدگی و سوختگی داشتند که حاکی از نوعی مناسک آیینی بود. هنگامی که جمجمهای درون یک حفره سنگی و در حالت خوابیده به پهلو پیدا شد، باستانشناسان دریافتند که این جمجمه باید اهمیت ویژهای داشته و پیش از اجرای آن آیینها، در مکانی مشخص به نمایش گذاشته شده بوده است. پیشتر نیز مشخص شده بود که جمجمهها از بدن جدا میشدند و احتمالاً پیش از تدفین دوم در فضای بیرونی آویزان میگشتند.
اینکه آیا پیکرهی دارای لبهای دوختهشده ارتباطی با تدفین ثانویه داشته یا نه، همچنان نامشخص است. در سِفِرتپه همچنین دو چهره انسانی تراشیدهشده از سنگ کشف شده، بههمراه یک مهره سیاه از جنس سرپانتینیت که در هر دو سوی آن نقش چهرهها کندهکاری شده است. تمامی این آثار از نظر سبکی با تصاویر انسانی در دیگر محوطههای تاشتپهلر تفاوت دارند. تفاوتهای جزئی در ساختار ابرو و بینی و همچنین انحنای گونه نشان میدهد که ساکنان سِفِرتپه احتمالاً شیوه خاص خود را برای نمایش چهره انسان داشتهاند. پیکره انسانی دیگری که در گوبکلیتپه کشف شده و این محوطه بیشتر بهسبب پیکرههای جانوریاش شناخته میشود، درون یک دیوار کار گذاشته شده بود و احتمال میرود بهعنوان پیشکش آیینی استفاده شده باشد.
نشانههای اولیه شکلگیری لایهبندی اجتماعی و زندگی خانوادگی نیز در تاشتپهلر مشاهده میشود. حاصلخیزی زمین پس از پایان آخرین عصر یخبندان این امکان را فراهم کرد که جوامع بدون نیاز به شکار مداوم، غذای خود را تأمین کنند و همین امر به رشد جمعیت و گسترش سکونتگاههای انسانی انجامید. زمانی که مازاد غذایی پدید آمد، افرادی که آن را تولید میکردند، به ثروت دست یافتند. کسانی که توان تولید غذای کمتری داشتند یا محصولشان چندان فراوان نبود، از جایگاه اجتماعی پایینتری برخوردار تلقی میشدند. همچنین ساختارهایی که در گذشته بهعنوان محل سکونت استفاده میشدند، نشان میدهند که فضاهای مذهبی و خانگی اغلب در هم ادغام بودهاند.
با ادامهی بازیابی آثار باستانی، ارسوی تاشتپهلر را منطقهای میداند که در آینده بهعنوان پایتخت نوسنگی جهان شناخته خواهد شد.
